Adventskalender - levande historier frå Gudbrandsdalsmusea

- Det er veldig triveleg å få ein slik pris. Ola Harald Fjeldheim er generalsekretær i Fortidsminneforeininga. Foreininga er godt vand med å bli prissett også internasjonalt. Fjeldheim syns likevel det er ekstra stas med prisen som månadens friviljug; - Det viser oss at arbeidet blir sett pris på lokalt, og det er der det teller, seier han!

- Triveleg å bli verdsett!

Det er ein glad prisvinnar som tar imot prisen som månadens friviljug framfor kommunestyret i Vågå. Magnar Bakke frå Sjårdalen får prisen for gjennom fleire tiår å ha lagt til rette slik at folk skal få komme seg ut på tur.

- Det er fantastisk å vere med på, seier Rolf Sørumgård i Lesja historielag. I 22 år har eldsjelar arbeidd frivillig for å bygge opp att industriområdet Lorkverna på Lesja. Ein opplagt vinnar av frivilligprisen!

Han ler og seier han bruker alt for mye tid på fotballen, men for månadens friviljug er fotball vorte ein del av kvardagen. Eirik André Høyesveen får prisen for å halde kulturarven vår levande.

Ho har arbeidd for seterdrift og kulturlandskap i snart 40 år. Nå får ho prisen som Månadens friviljug i kategorien "utmarksnæring med seterdrift".

- Eg bruker nok 50 timer i veka på frivillig arbeid, seier prisvinnar Borgny Skansen Sletten. Ho er aktiv med verv i fleire organisasjonar, men det er engasjementet for tradisjonsmat og drikke gjennom mange år som gjer at ho kårast til månadens friviljug.

Prisvinnar Leif Inge Schjølberg takka med ein eigenkomponert springleik da han vart kåra som månadens friviljug. Schjølberg fekk prisen for innsatsen sin for tradisjonsmusikk og dans både som utøvar, inspirator og læremeister.

- Det er artig at folk legg merke til jobben eg gjer, seier en glad prisvinnar. Jan Ivar Randen har sidan starten på 90-talet brukt interessa si for veteranbilar til å organisere miljøet og dra i gang det som har vorte landets største veteranbilløp, Flåklypa Grand Prix. For dette arbeidet får han nå prisen som månadens friviljug!

- Dette var ei stor overrasking og veldig moro! Halldis Myhre Tvete har akkurat fått vite at dei rundt 50 frivillige som sørger for at hagen til Ringebu prestegard er eit besøksmål i Gudbrandsdalen har fått prisen som månadens friviljug!

Det var ein strålande glad prisvinnar som tok imot diplomen for månadens friviljug. Kirsti Krekling får prisen for sitt mangeårige frivillige engasjement for å dele kunnskap om tekstilbruk, handverksteknikkar og draktskikk.

Kategorien fangst og fiske er berre eit av mange tema månadens friviljug er opptatt av. Reidar Marstein frå Lom er ein som har gitt av seg sjølv gjennom mange år. Det arbeidet vil Gudbrandsdalsmusea lyfte fram.

I dag vart Nils Valde frå Vågå kåra til månadens friviljug for januar 2022. Valde får prisen for arbeidet han gjer med å dokumentere, formidle, systematisere og arkivere fotografi frå Vågå.

Her er juryen som kårar månadens friviljug.

I samband med det nasjonale Frivilligåret 2022 vil lyfte fram den frivillige innsatsen som gjerast for å ta vare på kulturarven i Gudbrandsdalen.

Pilegrimsklokka skal ynskje pilegrimar og andre vandrarar velkomne til gards på Dale-Gudbrands gard. Klokka vart laga til tusenårsjubileet Hundorp2021 i samband med pilegrimstrafikken der.

Øl har frå gammalt av vore ein viktig del av julefeiringa. Tradisjonell juleførebuing har ofte starta med ølbrygging.

- I haust har vi arbeidd med verandaen, sjølve smykket. Bygningsvernrådgjevar ved Gudbrandsdalsmusea Håvard Syse, hjelper eigarane med å bevare historiske Stueflotten hotell for framtida.

Den raude topplua har lang historie og sterk tradisjon i Norge. Sidan den franske revolusjon har lua vore eit symbol på fridom. Det vart ein trussel for okkupasjonsmakta da krigen kom til Norge.

Gamalt instrument får nytt liv.

På slutten av 1800-talet starta juleførebuingane 7 veker før jul. Det fortel Gjendine Slålien (1871-1972) i ein artikkel om gamle juleskikkar. Hennar jul var før juletreet og kaffien kom til dalen.

Speidarane på Lesja har i 1934 løysinga på problem med stress i julestria. I ei gamal handskriven "avis" frå 1930-40-talet, "Per-Posten", skildrar dei korleis ein kan kome seg bort frå mas og kjas.

"Julen 1944 i kvinnefengselet på Grini er en opplevelse jeg aldri glemmer." Sigrid Nordrum frå Ringebu med kodenavn "Kess" var fange på Grini frå 1943 til freden kom.

"Det steig opp blårøyk frå eldhuspipa, på alle gardom i nord og sø'. Med neverkammen i nevaklypa sat yngste jenta så tenkt og stø, og krota krullar i åkåst-røre på ondbekst-leiven til skrivabrød." (Audun Høgbrenna, "Gåmål jul")

Oppskrifta på lefse varierer frå distrikt til distrikt, til og med frå familie til familie. Det er ulike mjølsortar, potetsortar og blandingsforhold. Kanskje har du ei eiga oppskrift?

For 1000 år sida vart Gudbrandsdølane kristna, akkurat her. da seinare Heilag Olav møtte bondehøvdingen Dale-Gudbrand. Kristninga ga også nye skikkar for dei gamle blotedagane.

Smørbukk tok steget frå folkeeventyra og vart teikneserie. Sidan 1941 har det kome julehefte med Smørbukk så godt som kvart år. Kanskje er du ein av dei som les Smørbukk i jula?

Mange av julekorta som vært laga under okkupasjonsåra hadde mykje skjult symbolikk. Ei flaggstong med flagget på halv stang, eller teksten «God Norsk Jul».

Med dyr straum om dagen, kan det vere ein ide å støype ljos på gamle måten. Her får du oppskrift frå Adolf Gundersen i Vågå.

25 luker i adventskalenderen! For godt til å vere sant tenkjer du kanskje. Men i 1947 var det faktisk slik. Finn du luke 25 på bildet?

"Og glem ikke piker, - ditt eget kinn, med en barbermaskin blir han glatt og fin." Dette står det i ei avisannonse i Gudbrandsdølen frå 17. desember 1958.

Vi slår eit slag for bunad til julefeiringa i år. Den er slitesterk, berekraftig, pynta og lettvinn. Og med høge straum-prisar i år, kan du skru ned varmen eit par knepp også.

Her kjem nissen til bygda med sekken full av gåver. Reinsdyr har han også med, slik det høver seg for ein nisse tidleg i 40-åra. (Heile bildet nedst i artikkelen)

Torbjørg Utgård på Lesja er ei av mange som brukar av tida si til glede for oss alle. Vi er svært takksame for all dugnadsinnsatsen som gjerast av frivillige på alle våre avdelingar.

Sjekk månen før du set deigen! I dag er det 4. desember, og nymånen er her.

Goro (eller "god raad") er ei av dei gamle tradisjonsrike julekakene. "Goderåd var en slags hårdbakte, tynde kiks med godt innhold og preget på begge sider med reliefbilder," skriv Henriette Schønberg Erken i kokeboka frå 1914.

«Kim alle klokker, ja kimar før dag i det dunkle.» Heilt sida 1776 hadde kyrkjeklokkene kalla folk til messe på Kvam. Etter krigen var det berre att smelta bitar av den gamle kyrkjeklokka.

"Jule-Øllet maae og være det beste i hele Aaret, hvilket skriver sig fra Odins ældste Tid" – Sogneprest Wilse, Eidsberg 1763.